Manzume-i İrşadi

Manzûme-i irşâdî

Şeş cihetten münezzentir Teâlâ[1]

Yerde gökte değil sığmaz mekâna

Varları yok, yokları var eder O

Dilediği eşya gelir imkâna

Gece gündüz zikret sen onun adın

Veren O’dur her kimsenin muradın

Emretmezse bir sinekçik kanadın

Pervaz edip uçamazdı bir yana.

Hayat’tır varlığı biz ile değil

Basîr’dir gördüğü göz ile değil

Söylediği kelam söz ile değil

Yemez içmez muhtaç değildir nân’a[2]

Kul hat çekmekle silinmez emri

Alîm’dir o bilir berr ile bahri

Semî’dir işitir sırrile cehri

Lafzı kelam dokunmazdan zebana[3]

Müessirler bin bir ismin eder yad

Yarattığı şeyde hiç yoktur kesad

İki ilah olsa kopardı fesad

Biri sol çemerdi biri sağ yana.

Masnû’un sânı’ı lâ şek ehaddir.[4]

İhlas delil elimizde senettir

Yedi kat semalar gayri ameddir[5]

Muallakta kubbe çekti cihana

Hangi şahta vardır böyle bir hüner?

Mağribten maşrıka çekmiştir kemer

Burcunda yarattı şems ile kamer[6]

Var mıdır hiç birisinde banane?

Hep O’nun eseri, yoktur mimarı

O’dur yerin göğün Perverdigarı[7]

Veren odur bulutlardan emtarı[8]

Damla damla akar bağa bostana

Fevkal’ulâ oldu yedi kat felek

Lazımdır bizlere bunları bilmek

İçleri doludur hesapsız melek

Haşra değin yalvarırlar Sübhân’a

Kimi korkusundan akıtır yaşı

Kimi daim secdeye koymuştur başı

Yoktur onlarda hiç erkek ve dişi

Yemez, içmez benzemezler insana

Gökten indirmiştir yüz dört kitabı

Kime indi bir bir yapak hesabı

On suhuf Ademe kıldı hitabı

Dostu koyup aldanmayın düşmana

Hem on suhuf Halîline verdi ise

Elli suhuf Şit nebi’ye indi ise

Otuz suhuf dahi verdi İdris’e

Nâs işitip Hüdâ birdir inana

Müdevven kitaplar dörttür bilgil

Tevrat Mûsa’yadır, İsa’ya İncil

Bunları indirdi Hazreti Cibril

Asrında olanlar hâbdan uyana[9]

Sahibi Zebur ki, Hazreti Davud

İnanmayan oldu şüphesiz nemrud

İndirip Kur’an’ı gönderdi ma’bûd

Nebiler serveri Şâh-ı Sultana

Gelince cihana O Şah-ı server

Bütün alemlere eyledi rehber

İns’e cine onu kıldı Peygamber

Ümmet olup düşmeyeler nîrana[10]

Atmış üç yaşında eyledi rihlet

Din içinde asla koymadı illet

Vardıkça çok olup inandı ümmet

Hind u Yemen, Mısr u Şam âsitâne[11]

Ki mûcizat ile geldiler dine

Terk edip dünyayı girdiler sine

Bin iki yüz atmış üç oldu sene

Ne yaman eriştik ahir zamana

Hamd ü sena olsun Hâlik’a minnet

Dikkatle kılalım biz dahi sünnet

Bizleri eyledi o şaha ümmet

Etmeseydi düşer idik hizlana[12]

Ya nasara, ya mecûsi edeydi

Âba ü ceddimiz öyle gideydi

Geçip onlar sıra bize geleydi

Hakkı bilip gelir miydik îmana?

Ecel gelip bir gün göçer salımız

Kimseye olmasın kıylü kalımız[13]

Benzedeydi nic olurdu halimiz

Dağlardaki dört ayaklı hayvana

Hiç eyleyen var mı bunları fikir

Onun verdiğine tükenmez şükür

Gece gündüz edelim onu zikir

Umarız fazliyle koyar cinâna

Mevlam bize kulak verdi işittik

Kuvvet verdi kendimize iş ettik

Ayak verdi bize vardık yürüdük

Bazen kâra vardık bazen ziyana

Vucudunda var mı asla bir gedik

Ağız verdi her nîmeti biz yedik

Nutuk verdi her lügatı biz dedik

Söyledik ne gelir ise lisana

Bu nimeti Hak’tan bilmek gerektir

Çeşmin gubarını silmek gerektir[14]

Yüz yıl ömür sürsen ölmek gerektir

Ecel gelir gafil, olma divane!

Önceden gelenler noldular hani?

Var mıdır birinin göster nişanı

Terk edip dünyayı oldular fani

Şimdi sıra sana geldi efsane

Kimi dünya cevrin almış boynuna

Kimi altınları sokar koynuna

Ölüm gelmez hiç kimsenin aynına

Göz dikmişler seksen ile doksana

Dehr içinde kime derler erenler

Fena fillah olup hakka erenler

Dünyaya aldanıp bina kuranlar

Sanki oda başı olmuş boş hane

Sen kendi kendini düşmandan sakın

Nefsi emmâreye zülfikar takın

Kıyamet kopması olmuştur yakın

Deccal çıkıp binecektir zırana[15]

Ecel gelip bir gün sere çökünce

Kudret şem’ası yanmaz sönünce

Esip güz rüzgarı gazel dökünce

Vücut döner yüz senelik hozana

Bir gün soğuk alır pek ağrır başım

Gözden akıtırım kan ile yaşım

Gıdam tükenince kaynamaz aşım

Rızkım kalmaz gelip gire kazana

Vücut zayıf olup nabzımız döner

Seher yeli esip şem’amız söner

Birkaç gün yatınca iştahım gider

İster ise saf bal dolsun sahana

Gözüm açıp bir kimseye bakamam

Bir sel gibi çağlayıp da akamam

Çeker yastık bir meclise çıkamam

Haber gider Ali veli Osman’a

Yarenlerim derler varıp görelim

Hal ve hatırı bir kez soralım

Derdi nedir vakıf olup bilelim

Terledelim sarıp iki yorgana

Kimisi der salım tutmuş yatmıştır

Vücudunu dil altına satmıştır

Kimisi der bunu sıtma tutmuştur

Panzehir yok mu ezelim fincana

Kurtulurdu amma def olsa sancı

Hiç demezler ecel gelmiş gidici

Kanatlanmış kuş kafesten uçucu

İlaç kâr eylemez usanmış cana

Her canlı olan bu şerbetten içer

İki göz köprüdür üstünden geçer

Bazı ahmak vardır ölümden kaçar

Kendin bilmez varır girer ziyana

Yarenlerim beni koyup giderler

Bundan ölmez deyip dönüp giderler

Evladıma tembih te’kid ederler

Bunda ne var, düşmüşünüz figana

Gider onlar iş bu canım darlanır

Ehli beytim dört yanımda kıvranır

Hararetten ağzım kurur yaralanır

Yaralanıp dinim döner püryana

Söylediğim sözü kimse anlamaz

Âkıl olan dehre gönül bağlamaz

Ol vakte dek kimse bana ağlamaz

Bundan sonra hep başlarlar figana

Ol mahalde şeytan görünür göze

Türlü hile ile dür[16] döker söze

Çok fitneler ile o mel’un bize

Üç beş olup saldırırlar imana

Kimi atam suretine girerler

Hile tuzağını elde kurarlar

Eyvah oğlum deyip halim sorarlar

Nedir derdin, muhtaç mısın dermana

Kimi anam suretinde görünür

Yakın gelip ak çarşafa bürünür

Yolar saçın yerden yere sürünür

Oğlum deyip gelir çöker sol yana

Dokuz ay seni karnımda gezdirdim

Ağladıkça kana kana emzirdim

Deftere kaydedip ismin yazdırdım

Geç bu dinden doğru gidek meydana

“Yâ Sîn”in harfleri üç bindir tamam

Okuyan kimseye çok olsun selam

O mahalde her kim okursa tamam

Her bir harfi bir tîr (ok) olur şeytana

Ya Rab iman ile geçir dehrinden

İçirme gel o mel’unun zehrinden

Sefinemiz o gün amîk bahrinden[17]

Destigir ol çıkar bizi limana[18]

Kâtipler derler ki, azad olunduk

Yaza yaza günahların yorulduk

Hamdü lillah bu abesten kurtulduk

Çok şükürler olsun gani yezdana

Uzanırlar üzerime ağlarlar

Hasret ile ciğerlerin dağlarlar

Bir bez ile parmaklarım bağlarlar

Düşmesinler diye her iki yana

Âkıl olan asla mihnete dalmaz

Satsalar dünyayı bir pula almaz

Bir sihirbaz cadıdır kimseye kalmaz

Ne pir’i ne mîr’e ne de mîrâna[19]

Kıssa çoktur söze verek netice

Koymazlar evimde yatam bir gece

Çektiğim emekler hep gitti hiçe

Sanki bir sel gelip uğrar harmana

Vara vara derdim olur hezâra[20]

Kimi kazma kürekle gider mezara

Kimi dellal olur çıkar pazara

Haber verir cenazemi kılana

Cansız teni saklayıp da niderler

Sür’atla teçhiz ü tekfin ederler

Beni sal’a koyup alıp giderler

İndirirler bir karanlık mekana

Rabbin kim, Nebin kim? Gelince hitap

Korku ile basar bizleri hicap

Süaline eğer verirsen cevap

Kabrin Rûşen olur döner gülşâna[21]

Veremezsen cevap onun sözüne

Kimde cesaret var baka yüzüne

Bir ateşli topuz alır özüne (eline)

Uzunluğu benzer gürzü gîrâna

Melekler sararlar kabrin çevresin

Azap melekleri döker çehresin

O mahalde yer zebani hamlesin[22]

Pehlivandır kim alırsa kalkana

Beni defnetmeye ederler gayret

Kimi der koy çeksin kabrinde zahmet

Kimi kör be-kör der kimisi rahmet

Kimi der ki yazık oldu bu cana

Hangi yere gitsem odur el’aman

İster isen kaç Mısır, Şam, Yemen

Dünyada anandan emdiğin leben[23]

Damla damla akıp yere boşana

Dinle şimdi nasıl olur sînemiz

Önce kefen çürür sonra beynimiz

Emişip böcekler hep yer tenimiz

Korlar sanki bir kurt arı kovana

Topraktan halk olan gider mezara

Düşünürüm derdim olur hezara

Karıncalar gelip göksüm üzere

Toplanarak yaparlar âşiyâne (yuva)

Ey Hüda sen bizi gafletten uyar

Birbirine kavuşmadan iki yar

Bir avuç topraktan gözleri doyar

Bu dünya yalandır, benzer evrana[24]

Bir vakit gelir bu gökler dökülür

Denizler hep kurur sular çekilir

Dağlar yerden kopar, yerler sökülür

Uçar bülbül bağlar kalır virane

Kırk yıl bu alemler ıssız yatacak

Hak Teâlâ “Mülk kimindir” soracak

Kendi süalini kendi alacak

Kimse cevap verebilmez Hannân’a

Hak Teâlâ Cebrail’i gönderir

Kıyameti habibine bildirir

Ta’zîm için yeryüzüne indirir

Çıksın nazar etsin küllü men fân’a[25]

Bakar Cebrail değişmiş yer yüzü

Belli değil ne yokuşu ne düzü

Görünmez hiç Mekke Medine özü

Belli olmaz görüp gide Zî şân’a

Emredip ol vakit Allahü Ahad

Masnû’un sâniî Allahüssamed

Hangi yerde varsa nurdan bir amed (direk)

Sultanı kevneyn’e oldu nişâna

Ya Muhammed gel gel koptu kıyamet

Hak Teâlâ kıldı sana sıyanet (korunmak)

Senden gayri kalmadı hiçbir diyanet

İşte Burak bin gidelim cinâna (cennete)

Kabri şerifinden kalkıp şöyle der

Bu gün dar gün bana gerçek haber ver

Şimdi benim çârı yâre haber ver

Ebu Bekir, Ömer, Osman, Ali’ye

Kalkıp onlar birbirini görünce

Mustafa’nın karşısında durunca

İsrafil surunu tamam vurunca

Halâyık haşrolup dolar meydana

Silkinip topraktan biz de çıkarız

Amel yoktur çevre köşe bakarız

Bir kefendir boynumuza takarız

Ağlayarak yol oluruz revane

Kiminin ameli önüne iner

Kiminin hayratı geriye döner

Kimi Burak alıp üstüne biner

Bayram gününde kestiği kurbana

Kimi çok gamlanır kimi olur şâd

Kimi korkulardan hep olur azad

Hak Teâlâ o gün eylesin imdad

Nâçâr kalan bizim gibi yayana

Kiminin kardeşi kardeşten kaçar

Hakkın ister diye yan verir geçer

Kimi pervaz edip kuş gibi uçar

Süzülürken seyrettin mi şahâna

Bin bir ayak bir ayağa sıkışır

Erkek dişi birbirine tokuşur

Gözler tepe üzre göğe bakışır

Yol bilmez düşer o yana bu yana

Devri Adem’den beri çıkar yatanlar

Fazla fazla alıp eksik satanlar

Haram malı helalına katanlar

Şişer karnı orda döner yılana

Kimi maymun sûretinde görünür

Kimi hınzır sûretinde sürünür

Kimi yeşil hullelere bürünür

Bu hal üzre herkes gider mizana

Bir gece rüyamda gördüm haşerat[26]

Mizanı kurmuşlar hesapsız kerrat

Halâik cem olmuş kopmuş kıyamet

Ölenler dirilmiş gelmiş ayana

Baktım ki herkesi bir bir ararlar

Taburları bölük bölük yazarlar

Gel ver malın hesabını sorarlar

Sığırdan tutun da mâkiyâna[27]

Dedim sıra bana gelir nideyim

Başım alıp nerelere gideyim

Bir tenha yer yok ki kaçıp sineyim

Nere gitsem karşılaşırım insana

Hesap melekleri kuşatmış sağ, sol

Herkese sorarlar, kurtulmaz bir kul

Çok dolaştım amma bulmadım bir yol

Halkı söküp çıkamadım bir yana

Göz ucuyla baktım şöyle bir yandan

İmdat gelmez ne sultandan ne handan

İki kişi gelip kaptı yakamdan

Kesildi yelkenim düştüm tufana

Dediler ki sen de gel ver hesabı

Görmedin mi halka olan ikabı[28]

Aç dersini okuyalım kitabı

Teftişçiyiz bizler yahşi yamana

Dedim canım beni etmeyin taraç[29]

Devasız derdime bulmadım ilaç

Hak bilir dünyada olmuştum muhtaç

Komşulardan gelen bir tas ayrana

Belimde kuşağım başta şalım yok

Koyverin yakamı benim halim yok

Ne koyun, ne sığır hiçbir malım yok

İnanmazsanız varın sorun çobana

Bir eski abam var her gün giyerdim

Yenisin bulmaya nasıl iverdim

Yeni giyenlere gıpta ederdim

Mağrurlanıp bakmaz idim üryana

Bir aba ki yakaları sökülmüş

Üzerine çok yamalar dikilmiş

Güve yemiş bütün havı dökülmüş

Tütün tütmez yeri ise külhana

Kesildi takatim candan usandım

Alimallah hilaf değil bunaldım

Titreyip korkudan bir kez uyandım

Terler aktı gönül uymadı cana

Mahşerin haline vakıf olalım

Gaflet uykusundan gözler silelim

Biz gene mâ nahnü fîh’e gelelim.[30]

Geri kaldık ulaşalım kervana

Hak Teâlâ Cebrail’e buyura

Var hazırla cehennemi bu yere

Gidip Cebrail Mâlik’e duyura[31]

İşitip o zincirinden boşana

Zebaniler onu çekip sürüye

Tütününden halkı duman bürüye

Dehşet ile halk üstüne yürüye

Feryat edip herkes gelir amana

Danışıp derler acep nidelim

Derdimize nice derman edelim

Gelin Adem atamıza gidelim

Şefaat eylesin pîr’e, şübbâna[32]

Diye Adem evet ben o Ademim

Utanırım ben şefaat edemem

Bu divandır ben ileri gidemem

Siz varın söyleyin Nuh keşti-bâna[33]

Varıp Nuh’a gidince pîr u şâb

O da der ki ben de eylerim hicab

Hakkın süaline veremem cevab

Siz varın arz edin sahib mihmana[34]

Hak Teâlâ onu eyledi Halil

Varıp önünüze eyleyin delil

Söyleyin, haliniz olmasın zelil

Doğru yol gösterir yoldan azana

Derler İbrahim’e sal bize sâye [35]

Der ki gidin Meryem oğlu İsa’ya

Riyazatla uçup çıktı semaya

Hırka yamar, ip takardı hozana

Varıp İncil sahibini görünce

El bağlayıp divanına durunca

Hasılı söz hallerini sorunca

Siz varıp arzedin sahib-i Kur’an’a

Sultanı kevneyndir nebiler şahı

Bizlerden çok sever kadir Allah’ı

Mâ tekaddem, mâ teahhar günahı[36]

Affolmuştur ta gelince bu ana

Cümlemizden o nazlıdır ma’bud’a

Gelmeseydi gelmez idik vücuda

Baş gelince varıp dura sücuda

Ağlayarak baş indire Rahman’a

Buyurdun ya Rabbi bana feterdâ[37]

Ümmetim hüccetle yazdılar imza

Fazl u kereminden isterim rıza

Tâbi tutma onları imtihana

Ne Burak isterim senden ne cennet

Beni ateşe yak canıma minnet

Tuttular emrini kıldılar sünnet

Azab etme şeriatıma uyana

Ümmetime ya Rab gösterme odu[38]

Toprak hep çürütüp etlerin yedi

Hüseyin’im olsun onlara fidî (feda)

Tek koyma onları düşe nîrana (ateşe)

Ya Muhammed bu gün divanı kurdum

Ben sana “Lâ zulmelyevme” buyurdum[39]

Ümmetine kîl ü kaali duyurdum

Gafil olup bakmadın mı kurana

Her ne ise kıyl ü kaali bilirim

Karıncanın ayak sesin alırım

Ben ol hakîmim ki süal ederim

Boynuzlu koç, boynuzsuzu vurana

Ya Muhammed sen sağ olduğun kadar

Ben sana dünyada gönderdim haber

Eksilmez deryamdan bir damla matar

Damlatırsam noksan gelmez ummana

Bin bir ismim vardır birisi Celîl

Ümmetine kıldım mîzanı sakîl

Cebrail’i sana eyledim delil

Al ümmetin teşrif buyur seyrana

Ümmetini senden etmezem ırak

Firdevs makamını eyledim durak

Giyinip tacını binince Burak

Müjdeciler varır gider Rıdvana[40]

Gelince diyeler Rıdvan-ı alem

Bizleri gönderdi Allahü A’lem

Ümmetine gelir o fahri alem

Hulleler giydirir hûri gılmana

Ehli cennet makamına yanaşır

Hademeler karşı gelir oynaşır

Ziynetin görünce gözler kamaşır

Bakınca o kasra, köşke, ayvana

Hased edip birbirine bakmazlar

Gayrinin mülküne gönül yakmazlar

Onlar ordan ebediyen çıkmazlar

Yaz ve kış yok, geçen günler dolana

Sonu yoktur diye nida olunur

Başlarına vakar tacı konulur

En ednaya yetmiş huri verilir

Atmış örük saçı döker gerdana

Kevser ırmağından içince bir tas

Pak eder vücudu giderir her pas

Her hûri giyinir yetmiş kat libas

Nâme edip karşısında sallana

İrşâdî bu gonca haşredek solmaz

Dane tükenmemiş vademiz dolmaz

Şahının yanında itibar bulmaz

Bir çiçeksiz arı girse kovana.

Yazan: Muhammed Halit İstanbûlî Gufira zünûbuhû 1242 hicrî.

Osmanlıcadan sadeleştirerek yazan Mehmet Bayrak. Muhterem okuyanlardan bana bir fatiha hediye etmelerini istirham ediyorum. 23.01.20

---

[1] şeş cihet: altı yöndür. Yani, sağ, sol, ön, arka, üst ve alt

[2] Ekmeğe

[3] Dil’e

[4] mahluku yaratan kuşkusuz tektir

[5] direksizdir

[6] güneş ile ay

[7] rabbi, yaratanı

[8] yağmuru

[9] Hâb= uyku

[10] Niran = ateş

[11] Asitan= sultan sarayları

[12] zarara, perişanlığa

[13] dedi kodu

[14] gözün tozlarıını silmek gerektir

[15] zırana= Merkebe, eşeğe

[16] Dür = inci

[17] Sefine= Gemi, Amîk bahr= Derin deniz

[18] Destigir ol= Elimizden tut

[19] Mir, miran= Amir, başkomutan, vali, bey

[20] Hezara= pek çok, binlerce

[21]  Gülşan = Gül bahçesi

[22] Zebani = Azap meleği

[23] Leben = Süt

[24] Evran = Virane

[25] Bütün fani olmuşlara, ölmüşlere

[26] Haşerat = Mahşer günü, haşır yeri

[27] Mâkiyan = Tavuk, horoz

[28] İkabı = Cezayı

[29]

[30] Mâ nahnü fîh = Ana konu, sadet

[31] Mâlik= Cehennemde görevli melek

[32] ihtiyara, gence

[33] Gemi sahibine

[34] Misafir-pervere

[35] Yardım, inayet

[36] geçmiş ve gelecek bütün günahı

[37] feterda = Sen razı olacaksın

[38] Odu = Ateşi

[39] Bu gün kimseye zulüm ve haksızlık yoktur

[40] Rıdvan = cennette görevli melek